رحا مدیا | حجت الاسلام و المسلمین سلمان رئوفی، استاد سطوح عالی حوزه‌های علمیه
مکتب عرفان شیعی، به‌عنوان یکی از درخشان‌ترین جریان‌های معنوی در جهان اسلام، گنجینه‌ای بس گران‌بها و یکی از درخشان‌ترین جلوه‌های معنویت در تشیع است که در آن فقه و عرفان به‌صورتی منسجم و متکامل در هم تنیده شده‌اند. درخشش و شکوفایی این مکتب مدیون مجتهدان عارفی است که هر یک چراغی فروزان در مسیر سلوک الهی بوده‌اند.
در این میان، مرحوم علامه سید علی قاضی، استاد بزرگ عرفان نجف، نامی پرآوازه در سپهر عرفان شیعی، است. او نه‌تنها فقیهی برجسته و عارفی کامل بود، بلکه در علوم دیگر چون تفسیر، علوم حدیث، ادبیات عرب، شعر، تجوید و قرائت قرآن و علوم غریبه نیز تبحری مثال زدنی داشت. شخصیت ممتاز و تأثیرگذار او همچون خورشیدی بر تارک این آسمان می‌درخشد و نقش بزرگی در تداوم و ارتقای سلسله عرفای نجف ایفا کرده است. وی با تربیت شاگردانی برجسته و ابتکاراتی در حوزه عرفان عملی، نقشی ماندگار در سلسله عارفان نجف ایفا کرد که ما در این مقام به دو نکته از ابتکارات عرفانی ایشان اکتفا می‌کنیم.
ابتکارات عرفان عملی علامه قاضی
این مجتهد بزرگوار که در عرفان عملی به اوج کمال و اجتهاد رسیده‌بود علاوه بر ادامه سنت‌های عرفان عملی شیعی، ابتکاراتی در عرصه عرفان عملی از خود به یادگار گذاشت.
روش احراق، ریشه در قرآن و عرفان ناب
یکی از ابتکارات ایشان روش «احراق» است که ریشه در آیات قرآن و مفاهیم عمیق توحیدی دارد و راهکاری مؤثر برای از بین بردن رذایل اخلاقی و نیات نفسانی است.
علامه طباطبایی در این باره می‌فرماید: «روزی با استاد خود مرحوم حاج‌میرزا علی آقای قاضی این راز را که کیفیت از بین بردن رذایل اخلاقی است در میان نهادم و استفسار و التماس چاره‌ای نمودم. فرمود به‌وسیله اتخاذ احراق می‌توان این مسئله را حل نموده و این معضل را گشود و آن بدین طریق است که باید سالک به حقیقت ادراک کند که خداوند متعال وجود او را وجودی طماع قرار داده و هرچه بخواهد قطع طمع کند؛ چون سرنوشت او با طمع است؛ لذا منتج به نتیجه‌ای نخواهد شد و قطع طمع از او ناچار مستلزم طمع دیگری است و به داعیه طمعی بالاتر و عالی‌تر از آن مرحله دانی قطع طمع نموده‌است. بنابراین چون عاجز شد از قطع طمع و خود را زبون یافت طبعاً اگر خود را به خدا سپرد از نیت قطع طمع دست بر می‌دارد. این عجز و بیچارگی ریشه طمع را از نهاد او سوزانیده و او را پاک و پاکیزه می‌گرداند و علت اینکه این طریقه را احراق نامند برای آن است که یک باره خرمن هستی‌ها و نیت‌ها و قصه‌ها و مشکلات را می‌سوزاند.»
حدیث عنوان بصری
از دیگر ابتکارات آیت‌الله قاضی، تأکید بر «حدیث عنوان بصری» به‌عنوان دستورالعمل جامع سلوکی به شاگردان بود. این حدیث که مضامین آن کاملاً با احادیث متعدد دیگر همخوانی دارد، به صراحت، وصایای امام‌صادق (ع) به مریدان راه خداست و به‌عنوان یک دستور عرفانی، نقش محوری در مسیر تربیتی شاگردان ایشان ایفا می‌کرد.
انتخاب این حدیث به‌عنوان نسخه سلوک، نشان از دقت و ژرف‌نگری ایشان در شناخت منابع اصیل حدیث عرفانی و گویای بینش عمیق او در انتخاب منابع تربیت عرفانی است که تکیه‌بر اصول حدیث‌شناسی دارد.
وی با انتخاب این حدیث تبحر خود را در حدیث و عرفان با انتخاب دستورالعملی کامل و کاربردی نشان داد.
میراث جاودان
علامه سید علی قاضی با ابتکارات خود در عرفان عملی، همچون روش احراق و توصیه سلوکی به حدیث عنوان بصری، و نیز با روش‌های متکامل در تربیت شاگردان، نقش مهمی در تداوم عرفان شیعی ایفا کرد که نشان‌می‌دهد این علامه ذوالفنون در عرفان عملی، از عالمان تأثیرگذار در تمدن اسلامی بوده است.
او در مقام یک عارف، مجتهد، مفسر و مربی عرفانی برجسته، نقشی مهمی در اعتلای مکتب عرفان شیعی داشته است.
وی همانند دیگر اساتید سلسله عرفای نجف، در فقه و عرفان عملی به درجات والایی دست یافته‌بود اما آنچه او را از دیگران متمایز می‌کرد، جامعیت علمی و تسلط او بر حوزه‌های مختلف علوم اسلامی است که از این رهگذر توانست ابتکاراتی به عرفان عملی شیعی ببخشد.
امروز نیز میراث ماندگار او، چراغی فروزان در مسیر جویندگان حقیقت است و همواره الهام‌بخش سالکان حقیقت خواهد بود.
بی‌تردید، سید علی قاضی نمونه‌ای کامل از عالمی جامع‌الاطراف بود که توانست بین علوم عقلی، نقلی، و شهودی پیوند برقرار کند.
یاد و نام این استاد بزرگ، چراغی فروزان برای سالکان راه حق باقی خواهد ماند. او نه‌تنها برای شاگردانش، بلکه برای تمامی جویندگان حقیقت، منبعی گران‌بها و راهگشا است.
پ ن: این یادداشت به بهانه سالگرد ارتحال علامه قاضی انگاشته شده‌است.
