رحا مدیا | زهرا ابراهیمی
نماز جمعه یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های دین‌داریست و در نگاه اسلام جایگاه ویژه‌ای به آن تعلق‌گرفته است. نمازجمعه نه صرفاً یک رفتار عبادی بلکه کنشی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی‌ست و نه‌تنها منجر به ایجاد وحدت میان مردم ما بلکه عامل اتحاد بین تمام مسلمانان جهان است؛ به‌گونه‌ای که در سایهٔ این اتحاد مسلمانان قادرند در مقابل دشمنان صف‌آرایی نمایند. علاوه بر این نمازجمعه محلی برای تبادل نظر و حل مشکلات جامعه و همچنین زمینه‌ای برای تربیت دینی و ارتقای ایمان افراد است.
آنچه در سال‌های اخیر با آن مواجهیم اقبال کم‌رنگ مردم نسبت به انجام این فرضیهٔ الهی‌ست. اینکه چرا زنان و مردان مسلمان نسبت به این عمل عبادی علاقهٔ کمتری نشان می‌دهند دلایل متعددی دارد که برخی به عملکرد مسئولین و متولیان امر نمازجمعه مربوط می‌شود و برخی دیگر به کوتاهی و قصور مردم. در ادامه به برخی از مهم‌ترین دلایل این عدم اقبال اشاره می‌کنیم:
1.ضعف در تبیین
طبیعتاً انسان وقتی نسبت به تأثیرات مثبت فعلی آگاهی یابد میلش به انجام آن دوچندان خواهد شد. نمازجمعه از جمله امور عبادی‌ست که اهمیت آن به‌درستی برای مردم تبیین نشده است. ضعف آگاهی مردم نسبت به اثرگذاری عمیق این عمل منجر شده تا نسبت به انجام آن اهتمامی نداشته باشند. تبیین فلسفهٔ نمازجمعه و تأثیرگذاری آن در بسترسازی برای حکومت عدل مهدوی می‌تواند ترغیب مردم را فزونی بخشد. مردم نمازجمعه را صرفاً عبادتی فردی تلقی کرده حال‌آنکه وظیفهٔ رسانه‌ها، نهادهای فرهنگی، ائمه جمعه و… این است که بعد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آن را برای مردم تشریح نموده و اینگونه در ارتقای سطح دین‌داری مردم قدم بردارند.
2.ائمه جمعه
از افرادی که می‌توانند در تشویق مردم به شرکت در نمازجمعه مؤثر باشند ائمه جمعه‌اند. کیفیت سخنرانی و گزینش محتوای مناسب و همسو با نیاز مردم از مهم‌ترین مؤلفه‌های جذب مخاطب است که باید توسط ائمه جمعه جدی گرفته شود. تریبون نمازجمعه صرفاً تریبونی برای موعظه و نصیحت نیست؛ بلکه بالابردن بصیرت سیاسی مردم و روشنگری افکار عمومی نسبت به آنچه در جهان اسلام در حال رخ‌دادن است از وظایف مهم ائمه جمعه است که باید مورد دقت و واکاوی قرار گیرد. نمازجمعه نمادی برای ظلم‌ستیزی و پایگاهی برای دفاع از مظلومان جهان است. ائمهٔ جمعه موظف‌اند کارکرد ظلم‌ستیزی نمازجمعه را به‌خوبی تبیین کنند تا اشتیاق مردم برای شرکت افزایش یابد. علاوه بر این نمازجمعه ابزاری است برای نظارت مردم بر عملکرد حاکمان، بدین معنا که هرجا در حکومت اسلامی مسئولی بر خلاف مسیر الهی قدم برداشت خطیب جمعه موظف است از تریبون نمازجمعه در جهت احقاق حقوق مردم استفاده نماید. چنانچه تریبون نمازجمعه ابزاری برای تسویه‌حساب‌های سیاسی و جناحی شود اعتماد مردم نسبت به آن کاهش پیدا کرده و به‌تبع آن مشارکت کم می‌شود.
3. ضعف تبلیغ
دنیای امروز دنیای تبلیغات است و برنده کسی است که بتواند از تبلیغات در جهت رسیدن به اهداف خویش بهره‌مند گردد. مشارکت مردم در فعالیت‌های مذهبی، دینی و سیاسی نیز خواه‌ناخواه در بستر تبلیغ مناسب افزایش پیدا خواهد کرد. امروزه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی با فراهم نمودن بستر تبلیغ به‌راحتی قادرند نه‌تنها مردم یک کشور بلکه مردم جهان را به کاری تشویق و یا از انجامش برحذر دارند. یکی از ظلم‌هایی که در سال‌ها اخیر به نمازجمعه شده ضعف تبلیغات است گواینکه تشویق برای شرکت در این فرضیهٔ الهی در دنیای مجازی جایی ندارد ضمن اینکه عدم پوشش مناسب و جذاب از این مراسم می‌تواند به کاهش حضور مردم منجر گردد.
4. ضعف الگو
یکی از عواملی که انسان را نسبت به انجام کاری راضی می‌کند انجام آن کار طبق الگوهای دینی، علمی، فرهنگی، نظامی، هنری، سیاسی و… است. هرکس متناسب با نوع شغل و علاقه و گرایش خویش در هر حیطه‌ای برای خویشتن الگویی قرار می‌دهد و با تقلید از آن الگو خط مشی او را دنبال می‌کند. متأسفانه شخصیت‌های علمی و فرهنگی و هنری در جامعه ما که به‌عنوان الگوی جوانان در اجتماع مورد پذیرش قرار گرفته‌اند اهتمامی بر شرکت در نمازجمعه ندارند.
5. مشکلات اقتصادی
اگرچه لزوماً نمی‌توان و نباید اعتقادات مردم را به اقتصاد گره زد؛ اما از اثرگذاری مشکلات اقتصادی در کم‌رنگ‌شدن اعتقادات هم نمی‌شود چشم‌پوشی کرد. در سال‌های اخیر وجود مشکلات متعدد اقتصادی برای مردم هم سطح دغدغهٔ دین‌داری آنها را پایین آورده و هم انگیزهٔ آنها را برای انجام این فریضهٔ الهی کاهش داده است. زمانی که مردم درگیر مشکلات معیشتی هستند، ممکن است وقت و انگیزه کافی برای حضور در نمازجمعه نداشته باشند. موضوع زمانی بغرنج‌تر می‌شود که برخی از مردم به دلیل مشاهده برخی بی‌عدالتی‌ها در متن اجتماع، به جای تفکیک موضوع و غربال‌کردن افراد، نسبت به نظام دینی بی اهمیت شده‌اند.
محتوای خسته‌کننده، عدم تناسب محتوا با نیازهای روز مردم، محیط نامناسب و به دور از امکانات، ضعف تربیت دینی، کاهش معنویت و اخلاق در سطح اجتماع، تغییر سبک زندگی و… را می‌توان از دیگر دلایل کم‌رونق شدن حضور مردم در نمازجمعه دانست.
طبق آنچه گفته شد به نظر می‌رسد جامعهٔ دینی ملزم است تا در جهت احیای فرضیهٔ مهمی چون نمازجمعه اقدام کرده و با به‌کارگیری همهٔ دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط خون تازه‌ای به رگ‌های این امر عبادی تزریق نماید. ایجاد فضایی مناسب برای گفتگو و تبادل نظر در مورد مسائل مختلف در حاشیه نمازجمعه یکی از بهترین راه‌های برون رفت از این معضل است.
