رحا مدیا | محمدرضا مهدوی، پژوهشگر و نویسنده حوزوی و دانشگاهی
امروزه با گسترده شدن مباحث علمی و تخصصی شدن امور، یکی از انتقادات جدی و قابل‌تأملی که به نظام آموزشی سنتی حوزه‌های علمیه وارد می‌شود؛ عدم ورود تخصصی در حوزه‌های مختلفی است که قابلیت استخراج نظریات اسلامی در آنها وجود دارد. بسیاری از حوزه‌های مختلف علوم انسانی، قابل‌تفکیک از حوزه مباحث دینی نیست و فارغ از اختلافی که در درست یا نادرست بودن اسلامی‌سازی علوم وجود دارد؛ این نکته از ضروریات است که حداقل باید اصول و دیدگاه‌های اسلامی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی تشریح گردد. ساختار رسمی و غیررسمی حوزه‌های علمیه به‌گونه‌ای است که مجتهد و فقیه پرور است که گرچه از ضروریات است؛ اما کافی نیست. نگاه اجتهاد گرایانه و معطوف به مرجعیت، نگاهی نتیجه‌محور و معطوف به خروجی است که باید اصلاح‌شده و با نگاهی وظیفه‌محور جایگزین گردد. نگاه وظیفه‌محور اقتضا می‌کند که در هر شرایط زمانی و مکانی، متناسب با نیازهای آن دوره و رسالتی که بر عهده ماست؛ اهداف را تعیین و به‌سمت آنها حرکت کنیم.
علامه محمدتقی مصباح یزدی (ره) را می‌توان الگوی عملی برای وظیفه‌محوری و تکلیف‌گرایی در حوزه‌های علمیه دانست. با نگاهی به سلوک فردی ایشان در حوزه‌های مختلف به‌خوبی می‌توان این نکته را دریافت که مهم‌ترین ویژگی شخصیتی علامه مصباح یزدی (ره)، شناخت و عمل به وظیفه بوده است که به تناسب بحث به یک مورد از آنها اشاره می‌شود.
ایشان با تشخیص آسیب‌شناسی که از ساختار سنتی حوزه‌های علمیه ذکر شد؛ نیاز به ورود تخصصی محققین حوزوی به حوزه‌های مختلف علوم انسانی را حس کرده و درصدد برآمدند که مؤسسه‌ای برای تربیت محققین علوم انسانی اسلامی تأسیس کنند. ایشان به‌خوبی دریافتند که با تخصصی شدن امور مختلف، ساختار سنتی حوزه‌های علمیه نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای جامعه اسلامی باشد. از سوی دیگر با روی کار بودن حکومت اسلامی، ما نیازمند نظریاتی در حوزه‌های مختلف حکمرانی مبتنی بر اسلام و معارف اهل‌بیت (ع) هستیم که تاکنون بدان‌ها پرداخته نشده است؛ از این‌رو ضرورت داشت تا مرکزی برای تولید این نظریات و تربیت محققین علوم انسانی اسلامی تأسیس گردد.
در چنین وضعیتی، علامه مصباح یزدی (ره) با رها کردن کرسی تدریس درس خارج فقه و اصول سنتی و چشم‌پوشی از رسیدن به جایگاه مرجعیت به‌سمت مباحثی رفتند که نیاز جامعه و وظیفه را در آن تشخیص داده‌بودند. ایشان با تأسیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی (ره) و جذب طلاب مستعد حوزه‌های علمیه، تلاش کردند تا در علوم مختلف انسانی به تولید نظریات اسلامی و متناسب با شرایط روز جامعه اسلامی بپردازند؛ همچنین بخش دیگری از انرژی و توان خود را برای پاسخ به شبهاتی به کار گذاشتند که غربی‌ها یا روشنفکران اسلامی نسبت به اسلام، علوم انسانی اسلامی و حکومت اسلامی مطرح می‌کردند. مهم‌تر از دو مورد فوق، علامه مصباح یزدی (ره) با تشخیص نیاز حکومت اسلامی به نیروهای خالص و متعهد، توانستند در حوزه‌های مختلف به تربیت شاگردانی انقلابی و جهادی بپردازند که مسئولیت امور حاکمیتی را به‌دست گیرند.
نتایج این امر را امروزه می‌توان در تربیت یافتن شخصیت‌های برجسته علمی و سیاسی و کادرسازی برای نظام اسلامی، تبدیل مؤسسه امام‌خمینی (ره) به مرجعیت علمی در پاسخ‌گویی به شبهات علیه اسلام و انقلاب و شکوفایی و گسترش تخصص‌گرایی در میان حوزویان و تأسیس مراکز و نهادهای مشابه جستجو کرد که همه از برکات عمل به وظیفه و آغاز مسیری است که توسط آیت‌الله مصباح (ره) انجام گرفته است.
نوشتن کتاب‌های متعدد در پاسخ به شبهات مخالفین، پایه‌ریزی و برگزاری طرح ولایت برای دانشجویان و حتی دانش‌آموزان، جلسات متعدد پرسش و پاسخ و تبیین سیاست‌های دولت اسلامی در عصر غیبت از دیگر فعالیت‌هایی بود که علامه مصباح یزدی (ره) در راستای وظیفه‌گرایی، شخصاً به انجام آنها مبادرت داشته‌اند.
نکته دیگری که در رابطه با وظیفه‌گرایی علامه مصباح یزدی (ره) باید عنوان کرد؛ عدم توجه ایشان به ناملایمت‌ها، سختی‌ها، سرزنش‌ها و تخریب‌هایی بود که از جانب طیف‌های مختلف داخلی و خارجی نسبت به ایشان روا داشته می‌شد. نوع عملکرد منحصربه‌فرد ایشان در انجام وظایف خود باعث شده بود که توهین‌ها و تخریب‌های مختلفی علیه ایشان انجام شود؛ اما ایشان در راه انجام وظایف خود، نسبت به هرگونه ناملایمت‌هایی که در این مسیر از جانب افراد مختلف نسبت به ایشان صورت می‌گرفت؛ بی‌اعتنا بوده و لحظه‌ای در انجام تکلیف خود تردید نمی‌کردند.
امروزه با بروز و ظهور برکات فعالیت‌های ایشان در دهه‌های متمادی عمر خود، بیشتر از همیشه عمق نگاه ایشان به مسائل و آینده‌نگری که نسبت به وضعیت جامعه اسلامی داشتند؛ نمود پیدا کرده است و به حول و قوه الهی، حرکتی که توسط ایشان آغازشده است؛ تداوم داشته و روزبه‌روز بر آن افزوده خواهد شد.
