در گفتگوی اختصاصی با رحا مدیا؛
دکتر امیر سیاهپوش: مردم ایران بِذاته علم‌دوست و خواهان سخن اهل علم هستند، آن را می‌پسندند و می‌پذیرند/ اگر بخواهیم دلیل بیاوریم که چرا این دوره، انتخابات مهم‌تر است می گوییم چون نظام اسلامی قدرتمندتر شده است/ هر کسی طرفدار عقلانیت و مشارکت مشروع است، باید نظارت استصوابی را طلب کند
مشروح گفتگوی رحامدیا با دکتر امیر سیاهپوش، عضو هیئت علمی دانشگاه معارف اسلامی؛
رحا مدیا: به نظر شما، نخبگان علمی چه حوزوی و چه دانشگاهی چگونه و به چه صورت می‌توانند در تحقق مشارکت حداکثری در انتخابات نقش آفرینی کنند؟
دکتر سیاهپوش:
در اسباب مشارکت در انتخابات عوامل و جریان‌های مختلفی می‌توانند دخیل باشند. با توجه به جایگاه هر جریان و گروهی باید از آن متوقع بشویم و بگوییم شما چه سهمی در این راستا می‌توانید داشته باشید. باید ببینیم منزلت و شأن حوزویان و دانشگاهیان چیست. از جهات مختلف که اینها بالاخره جایگاهی دارند. مثلاً اهل علم هستند. ببینید در ادبیات علوم اجتماعی میگویند که گروه‌های مرجع مؤثرترین افراد و جریان‌ها بر شکلدهی به افکار عمومی هستند که شامل صنوف مختلفی میشوند؛ خانواده، رسانه، چهره‌ها که حالا گفته میشود سلبریتی‌ها، نخبگان علمی، نخبگان سیاسی. در برخی از کشورها به دلایل مختلف نخبگان تجاری را هم جزو همین گروه‌های مرجع می‌آورند؛ میگویند چون اهل ثروت هستند پس حرفشان خریدار دارد و مؤثر است.
گروه‌های نخبه اعم از حوزوی و دانشگاهی، جزو موثرترین انسان‌ها در تاثیرگذاری بر افکار عمومی هستند. یک جنبه در این باب ناظر به هویت تاریخی ملت ایران است. مردم ایران بِذاته علم دوست هستند و خواهان سخن اهل علم هستند، آن را می‌پسندند و می‌پذیرند. این یک کیفیت در نوع نگرش مردم ایران است. بنابراین حرف نخبگان برایشان مؤثر است.
مردم میگویند که این نخبۀ دانشگاهی یا حوزوی را ببینیم چه می‌گوید، از این جهت که تصورشان این است که دانایی دارند، اطلاعات بیشتری دارند، قدرت تحلیل دارند لذا مردم این توقع معقول و منطقی را دارند. ممکن است بگویید که بالاخره چه بسیار حوزویان و دانشگاهیانی که تحلیل معکوس، ضعیف یا مأیوس کننده دارند و به اصطلاح مردم را از انتخابات و هر امر مثبت سیاسی گریزان می‌کنند. ما کاری با آنها نداریم. به طور عام نخبگان حوزوی و دانشگاهی سهم در این مناسبات درجۀ اولی دارند و مؤثر هستند. بنابراین از منظر علمی لازم است بیایند و برای مردم روشنگری کنند. هر کسی تخصصی یا مهارتی دارد، باید به میدان بیاید.
رحا مدیا: به نظر شما از منظر جامعه شناسی سیاسی و اجتماعی، چالش‌هایی که در مسیر مشارکت حداکثری است چه می‌تواند باشد؟
دکتر سیاهپوش:
از منظر اجتماعی مسائل مختلفی مطرح است که بسیار مؤثر است. در حال حاضر به دلایل مختلف دو شاخص حیاتی و اساسی در جامعه ما دچار مشکل شده است؛ یکی امید است و دیگری اعتماد. اعتماد اجتماعی یک متغیر بسیار مهم در شکل دهی به مفهومی به اسم «سرمایه اجتماعی» است. این اعتماد اکنون در جامعۀ ما به شدت لطمه دیده است البته اعتماد به نظام سیاسی شرایط بهتری دارد اما به نهادهای سیاسی نسبت به نظام سیاسی یک مقداری پایان‌تر است و در نهایت اعتماد به کارگزاران بسیار پایین‌تر از اعتماد به نهادها و نظام سیاسی است.
سطح امید و اعتماد در جامعه بسیار پایین آمده و وقتی میزان امید و اعتماد به خصوص در جوان‌های ما، در نوجوان‌های ما پایین باشد، جلب مشارکت اینها اینها سخت میشود. دیده‌اید و شنیده‌اید که میگویند ما به چه امیدی در انتخابات شرکت کنیم؟ چه اتفاقی می‌خواهد بیفتد؟ این اصطلاح مشهور را دارند دیگر که همه سر و ته یک کرباس هستند.
بخشی از این کاهش امید و اعتماد محصول عملکردها و ناکارآمدی‌ها است. یک دولتی آمده به جای این که سرمایۀ عمومی را افزایش بدهد، به جای اینکه امید را در بین مردم تزریق کند، برعکس با بی‌تدبیری به امید مردم لطمۀ سنگین زده و سرمایۀ اجتماعی را سوزانده است. بالاخره یک قشر مهمی و یک جریان سیاسی بزرگ چنین بوده است. بخشی از این اتفاق با سفارش و نصیحت و موعظه ترمیم نمی‌شود. در عملکرد دولت و مجلس ما یک اتفاقی افتاده است. صرفاً عملکرد مجلس نیست که مثلاً مردم را از انتخابات مجلس گریزان می‌کند. عملکرد مجموعه تشکیلات نظام اینگونه است.
مشارکت در انتخابات برآیند عملکردهای ۴، ۵ ساله است. بالاخره این سیری که بر مردم گذشته، در ذهن و جان آنها رسوب کرده، باعث شده مثلاً اعتماد و امیدشان یا افزایش پیدا کند یا کاهش. عملکرد قوۀ مجریۀ ما مطلوب نبوده است. این را رهبر معظم انقلاب که اهل تمجید از همه دولت‌ها هستند به صراحت فرمودند که ما متأسفانه در دهۀ قبل کارنامۀ خوبی نداشتیم. این کارنامه در ذهن مردم می‌ماند.
رحا مدیا: به نظر شما چرا در این دوره از انتخابات بحث مشارکت حداکثری پُر اهمیت شده است؟
دکتر سیاهپوش:
البته همیشه مهم بوده و هست. چون ما در هر دوره ای از انقلاب، حساسیت‌های خاص زمانی را داشته ایم و در هر زمانی چالش‌ها بوده است. واقعاً همیشه حس کرده ایم که مشارکت مهم است. چگونه همیشه نماز مهم است، روزه مهم است، یک تکلیف شرعی همیشه اهمیت دارد، مشارکت هم همیشه مهم بوده و الان هم مهم است.
اما اگر بخواهیم دلیل بیاوریم که چرا این دوره مهم‌تر است میگوییم؛ چون نظام اسلامی قدرتمندتر شده، قوی‌تر شده، کیفیتش بیشتر شده، دشمنان ما ضعیف‌تر شده‌اند و در عین حال دشمنان ما به اصطلاح دشمنی‌شان را واضح‌تر، روشن‌تر و علنی‌تر در میدان آوردند؛ یعنی مرزبندی‌ها دارد مدام واضح‌تر و شفاف‌تر میشود، به همین دلیل مشارکت خیلی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، جایگاه مشارکت بیشتر روشن میشود. نه اینکه قبلاً این قدر حساس نبوده، همیشه حساس بوده اما رفته رفته ما داریم درک روشن‌تری از اهمیت مشارکت پیدا می‌کنیم.
شاید قبلاً این درک را در باب مشارکت نداشتیم، اما اکنون در عین حال که درک فضای بین الملل برای ما واضح‌تر شده بینش عمومی، آگاهی عمومی و سیاسی هم بیشتر شده است. حتی به این میزان که کسانی هم که جمهوری اسلامی را، انقلاب را قبول ندارند می‌دانند انتخابات بسیار مهم است.
رحا مدیا: نظر شما دربارۀ این شبهه که می گوید؛ “علما شرکت در انتخابات را یک تکلیف شرعی قرار داده‌اند پس افرادی که به هر دلیلی نمی‌خواهند در انتخابات شرکت کنند، عدم مشارکتشان سبب خروج‌شان از اسلام می شود” چیست؟
دکتر سیاهپوش:
این نکتۀ خیلی مهم و درجۀ اولی است؛ این نگاه از حضرت امام(ره) شروع شد و ایشان در وصیت نامه‌شان مستقیم به این مسئله اشاره کردند. وقتی یک مرجع تقلید می‌گوید تکلیف است، تکلیف را شبیه‌سازی کنید با تکالیفی مثل نماز، روزه، حج، خمس و… شما آنجا چطور تکلیف دارید نماز بخوانید و اگر نخوانید مرتکب معصیت شدید، نسبت به مشارکت در امر سیاسی و مشارکت در انتخابات هم همین نگاه وجود دارد.
خودِ این نگاه در جلب مشارکت مردم مسلمان ایران بسیار مؤثر است؛ مردم ایران مردم مسلمانی هستند، دین را قبول دارند. همه متغیرهای ما در طول سالیان اخیر دچار مشکل شده است ولی عجیب است یک متغیر در نگرش سنجی‌های میدانی همچنان ثابت است و تنها مقداری ممکن است کم و زیاد شده باشد آن هم میزان پذیرش دین داری در مردم ایران است. وقتی شما ادبیات فقهی استفاده می‌کنید، وقتی مسئله گناه و ثواب و عقاب را مطرح می‌کنید؛ مردم بیشتر فکر می‌کنند، بنابراین این مؤثر است.
اما کسانی که این شبهه را مطرح می کنند، از متن دین و متن نگاه انقلاب و رهبران انقلاب بی اطلاع اند و این اظهارات نوعی مغالطه و برداشت شخصی است. همچنان که نسبت به اصل آن اطلاعات ندارند، نسبت به تبعات هم اطلاعی ندارند.
شما بروید از اهل علم و فُقها بپرسید ببینید چگونه میشود اگر من یک چیزی را که تکلیف بود، انجام ندادم، آیا از دایرۀ اسلام خارج می‌شوم؟ قطعاً نه. اگر کسی نسبت به ضروری دین منکر بشود از دایره اسلام خارج میشود، اما اگر انجام ندهید از دایره مسلمین خارج نمی‌شود.
رحا مدیا: به نظر شما نظارت شورای نگهبان و مباحثی همچون نظارت استصوابی و… چقدر می‌تواند در میزان مشارکت مردم در انتخابات تاثیرگذار باشد؟
دکتر سیاهپوش:
ببینید، چنین نیست که نظارت استصوابی در هیچ حکومت دموکراتیکی نباشد. این نظارت یک امر معقول و منطقی است. نظارت استصوابی یعنی یک عده می‌خواهند نماینده مردم بشوند، یک نهاد مستقل اینها را پالایش می‌کند و می‌گوید این جایگاه، چنین جایگاهی است، آدم‌هایی که می خواهند در این جایگاه قرار گیرند باید این ویژگی‌ها را داشته باشند.
یکی میگویید این را به مردم واگذار کنید، مردم خودشان این کار را خواهند کرد؛ این ادعا چرند محض است، در برخی شهرها پانصد نفر تأیید شده اند، مردم کجا فرصت دارند بروند تک تک کارنامۀ اینها را بررسی کنند؟ آیا اصلاً مردم چنین وظیفه‌ای دارند؟ توانش را دارند؟ این غیر عقلانی‌ترین پیشنهادی است که عده‌ای با شیادی مطرح می‌کنند. همۀ دنیا این مسئلۀ معقول را فهمیده‌اند.
نظام پزشکی هم دارد نظارت استصوابی می‌کند، نظام مهندسی هم همین کار را می‌کند، می‌گوید مهندس‌هایی که می‌خواهند بر امر ساختمان نظارت بکنند باید این ویژگی‌ها را داشته باشند، این کارنامه را داشته باشند، این نظارت استصوابی از ابتدا وجود دارد تا آخر. وسط راه اگر یک کسی خطا کرد، اعتبارنامۀ او را با همین نظارت استصوابی لغو می‌کنند. در همه حوزه‌ها همینطور است، چراکه یک امر معقول، منطقی و فطری است.
اتفاقاً در بررسی صلاحیت ها نباید گفت صلاحیت حداقلی، زیرا باعث میشود توقعات پایین بیاید، باید توقعات را بالا بُرد. دوچرخه سواری گواهی نامه نمی‌خواهد اما برای رانندگی با خودرو لازم است، آن کسی که رانندۀ تاکسی است، جان چندین نفر در دست اوست باید گواهی نامه داشته باشد، تست اعتیاد هم باید بدهد. برای راننده اتوبوس شرایط سخت‌تر است، میگویند او باید گواهی نامه پایه یک داشته باشد. برای خلبان که دیگر بسیار سختگیرانه‌تر است.
راجع به جایگاه‌های مهم سیاسی هم دقیقاً همین گونه است. ما بالاترین تراز علمی را برای چه کسی می‌خواهیم؟ برای شخص رهبر. نظارت استصوابی بیش از همه راجع به شخص رهبری اعمال میشود. بنابراین نظارت استصوابی یک امر معقول و منطقی است، طلب عقلانی و عمومی است. لذا بالاخره شمای شورای نگهبان باید این کسانی که می‌آیند را پالایش کنی، وظیفه داری، قدرتش را داری، می‌توانی از نیروی انتظامی کمک بخواهی، از وزارت اطلاعات و سازمان اطلاعات سپاه کمک بخواهی، بگویی مثلاً کارنامۀ این آدم در فضای مجازی و فضای واقعی چگونه است؟ کارنامۀ آماده شده‌اش چیست؟
هر کسی طرفدار عقلانیت است، هر کسی که طرفدار مشارکت مشروع است باید نظارت استصوابی را طلب کند.
رحا مدیا: اگر شما بخواهید با ذکر یک دلیل، فردی را که نمی خواهد در انتخابات شرکت کند، ترغیب به مشارکت کنید، چه می گویید؟
دکتر سیاهپوش:
دلیل متقن اینکه، اگر واقعاً آن فرد مؤمن هست، مشارکت در انتخابات یک تکلیف شرعی است. من یک بیانی را از رهبر انقلاب بگویم. آقا این آیۀ شریفه را فراوان استفاده می‌کنند «إِنْ تَنصُرُوا اللَّهَ يَنصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدَامَكُم» خداوند در این آیه می‌گوید، اگر من را یاری کردید، من هم شما را یاری میکنم. فردی که خدا یاری‌اش کند، چه کسی از پَس‌اش برمی‌آید؟ وقتی ناصر من خدای متعال است یعنی هیچ کسی قدرت مقابله و مواجهه با من را نخواهد داشت، هیچ بن بستی برای من وجود نخواهد داشت.
حالا نصرت الهی چیست؟ حضرت آقا میگویند نصرت کردن خدا یعنی سعی در تحقق ارادۀ تشریعی الهی بر روی زمین. ارادۀ تشریعی الهی در کجا متبلور است، در اسلام. اسلام هم وجوه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و … دارد. نظام جمهوری اسلامی همان اراده تشریعی الهی را می‌خواهد محقق کند.
حضرت امیرالمومنین(ع) وقتی کارگزار انتخاب می‌کنند، چه کسی را انتخاب می‌کنند؟ صالح‌ترین، سالم‌ترین، متقی‌ترین، پاک‌ترین، با کفایت ترین، مجاهدترین، ایشان می‌گردند و بهترین را انتخاب می‌کنند، بعد او را در منصب می‌گذارند اما کارگزارشان رفته و خطا کرده است. به حضرت امیر(ع) میگویند کارگزاری فلان طور عمل کرده، ایشان نامه می‌دهند، میگویند شنیدم این کار را کردی «لجمل أهلک وشسع نعلک خیر منک»؛ از این به بعد، شتری که در خانه‌ات بستی و بند کفش‌ات، از تو محترم‌تر اند.
حالا ما که در حکومت غیر معصوم قرار داریم، اگر گشتید و مستند پیدا کردید مدل حکومتی که، یک حکومت در صلاح و سلامت، در اعتدال، در عدالت گرایی و در مردم گرایی، قدرت رقابت با جمهوری اسلامی با شاخص‌های همین مدلی داشت، ما قبول می‌کنیم که شما پشت انقلاب اسلامی نایستید.
